Vấn đề phản biện xã hội được đề cập, bàn đến nhiều ở nước ta trong những năm qua; đây là yêu cầu tất yếu và bức thiết của một xã hội dân chủ. Có thể nói, hiện nay vẫn còn những quan điểm khác nhau về phản biện xã hội. Song, các nhà khoa học đều thống nhất quan niệm về phản biện xã hội trên một số nét chính yếu nhất. Họ đều đồng tình cho rằng, phản biện xã hội là hoạt động bày tỏ ý kiến, chính kiến, đánh giá, nhận xét, đề xuất và kiến nghị của cộng đồng xã hội, tập thể, tập đoàn người (xây dựng trên cơ sở những mối quan hệ nhất định) đối với quá trình hoạch định và thực thi các chủ trương, chính sách của các chủ thể thực thi quyền lực có liên quan đến lợi ích chung của cộng đồng, tập thể, tập đoàn người ấy, trên cơ sở tổng hợp, phân tích, lập luận khách quan, khoa học, có tính thuyết phục nhằm phân định rõ cái tốt với cái xấu, cái đúng với cái sai, cái được với cái chưa được, cái hoàn thiện với cái cần tiếp tục hoàn thiện nhằm đáp ứng tốt hơn những yêu cầu do cuộc sống đặt ra, góp phần thỏa mãn lợi ích chung của cộng đồng, tập thể, tập đoàn cũng như toàn xã hội.
Như vậy, đối tượng của phản biện xã hội là những chủ trương, chính sách, chương trình, kế hoạch cụ thể phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong phạm vi toàn quốc hay từng địa phương. Mục đích của phản biện xã hội là đảm bảo lợi ích tối đa và lợi ích hài hòa của Tổ quốc và nhân dân. Phản biện xã hội thể hiện chủ yếu ở hai trường hợp: thứ nhất, đối với các dự thảo chủ trương, chính sách; thứ hai, những quan điểm chưa hoàn thiện, thậm chí không còn phù hợp với sự phát triển kinh tế - xã hội của đường lối, chính sách, quy phạm pháp lý đang được thực hiện trong thực tế để lực lượng cầm quyền có sự điều chỉnh, sửa chữa hoặc thay đổi cho phù hợp. Vì vậy, phản biện xã hội suy cho cùng là nhằm phát huy mạnh mẽ quyền làm chủ của nhân dân trong việc đánh giá, nhận xét toàn diện về bản chất, cơ sở khoa học và thực tiễn của các chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước, góp phần đảm bảo cho các chủ trương, chính sách, pháp luật sát hợp với thực tiễn đời sống xã hội, đảm bảo quyền, lợi ích chính đáng và thể hiện được ý chí, nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân. Về bản chất, phản biện không phải là phản bác, phủ định mà là nhận xét, đánh giá một cách khách quan về tất cả những mặt tốt, mặt xấu của các vấn đề cần phản biện. Điều quan trọng nhất là người phản biện phải dựa trên cơ sở khoa học và thực tiễn vững chắc để phản biện những chủ trương, chính sách, thể chế không phù hợp với thực tiễn, đi ngược lại quyền, lợi ích của nhân dân và mục tiêu đổi mới, phát triển của đất nước.
Hiện nay, thực hiện phản biện xã hội một cách rộng rãi, thiết thực và có hiệu quả đang là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước ta nhằm xây dựng và hoàn thiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa./.
Nguyễn Trường Sáng